Батыс Африкадағы елдер
Батыс Африкада қанша ұлт бар
Африканың батыс бөлігінде орналасқан Батыс Африка 16 мемлекеттен тұрады. Мұнда Батыс Африкадағы барлық елдердің алфавиттік тізімі берілген: Бенин, Буркина-Фасо, Кабо-Верде, Кот-д’Ивуар, Гамбия, Гана, Гвинея, Гвинея-Бисау, Либерия, Мали, Мавритания, Нигер, Нигерия, Сенегал, Сьерра-Леоне, және Того. Олардың ішінде екеуі ПАЛОПқа жатады (Кабо-Верде және Гвинея-Бисау):
1. Бенин
Бенин – бұрын француз отары болған Батыс Африка мемлекеті, сондықтан француз тілі елдің ресми тілі болып табылады. Елде 10 миллионнан астам адам тұрады және елдің мемлекеті республика болып табылады.
 |
|
2. Буркина-Фасо
Буркина-Фасо – Батыс Африкадағы Бенин, Кот-д’Ивуар, Гана, Мали, Нигер және Тогомен шектесетін мемлекет. Ел негізінен саванналардан тұрады және Буркина-Фасода 15 миллионнан астам адам тұрады.
 |
|
3. Кабо-Верде
Кабо-Верде, ресми түрде Кабо-Верде Республикасы, Африка материгіндегі Кабо-Вердеден батысқа қарай 500 шақырымдай жерде, Атлант мұхитындағы архипелагты қамтитын мемлекет.
 |
|
4. Кот-д’Ивуар
Кот-д’Ивуар — Батыс Африкада, Атлант мұхитында Буркина-Фасо, Гана, Гвинея, Либерия және Малимен шектесетін республика. Ел Францияның бұрынғы колониясы және ел табысты футбол мемлекеті.
 |
|
5. Гамбия
Гамбия, ресми түрде Гамбия Республикасы, Атлант мұхитындағы Батыс Африкадағы мемлекет, Сенегалмен шектеседі, жағалау сызығынан басқа елді қоршап жатыр. Гамбия – Африка континентіндегі жер бетіндегі ең кішкентай мемлекет.
 |
|
6. Гана
Гана, ресми түрде Гана Республикасы, Батыс Африкадағы республика. Ел батысында Кот-д’Ивуармен, солтүстігінде Буркина-Фасомен, шығысында Тогомен және оңтүстігінде Гвинея шығанағымен шектеседі.
 |
|
7. Гвинея
Гвинея, ресми түрде Гвинея Республикасы, Батыс Африкадағы мемлекет. Гвинея Гвинея-Бисау мен Сьерра-Леоне арасындағы Атлант мұхитының жағалауында орналасқан және солтүстігінде Сенегал мен Малимен, шығысында Кот-д’Ивуармен және оңтүстігінде Либериямен шектеседі.
 |
|
8. Гвинея-Бисау
Гвинея-Бисау, ресми түрде Гвинея-Бисау Республикасы, Атлант мұхитына жағалауы бар Батыс Африкадағы мемлекет. Ел, Португал Гвинеясының бұрынғы португал отары, солтүстігінде Сенегалмен, оңтүстігінде және шығысында Гвинеямен шектеседі.
 |
|
9. Либерия
Либерия, ресми түрде Либерия Республикасы, Батыс Африкадағы Атлант мұхиты жағалауында, Гвинея, Сьерра-Леоне және Кот-д’Ивуармен шектесетін мемлекет. Либерия – Африканың ең көне республикасы және Эфиопиядан кейінгі екінші ең көне тәуелсіз мемлекет.
 |
|
10. Мали
Мали, ресми түрде Мали Республикасы, Батыс Африкадағы жағалаудағы мемлекет. Африкадағы жетінші үлкен мемлекет Мали солтүстігінде Алжирмен, шығысында Нигермен, оңтүстігінде Буркина-Фасо және Кот-д’Ивуармен, оңтүстік-батыста Гвинеямен және батыста Сенегал мен Мавританиямен шектеседі. 2009 жылғы халық санағы бойынша халық саны 14,5 миллион адамды құрады.
 |
|
11. Мавритания
Мавритания, ресми түрде Мавритания Ислам Республикасы, Африканың солтүстік-батысында Алжир, Мали, Сенегал, Батыс Сахара және Атлант мұхитымен шектесетін мемлекет. Ел сонымен қатар 1976 жылы 27 ақпанда Марокко Батыс Сахараны басып алған кезден бері Мароккомен шектеседі.
 |
|
12. Нигер
Нигер, ресми түрде Нигер Республикасы, Батыс Африканың ішкі бөлігінде, Алжир, Бенин, Буркина-Фасо, Ливия, Мали, Нигерия және Чадпен шектесетін мемлекет. Ел осы аймақтың оңтүстік-батыс бұрышынан ағып жатқан Нигер өзенінің атымен аталған.
 |
|
13. Нигерия
Нигерия, ресми түрде Нигерия Федеративті Республикасы, Батыс Африкадағы отыз алты штаттан және оның федералды астанасы Абуджа деп аталатын аумақтан тұратын мемлекет. Нигерия – Африканың ең көп қоныстанған елі және әлемдегі халқы ең көп жетінші мемлекет.
 |
|
14. Сенегал
Сенегал, ресми түрде Сенегал Республикасы, Атлант мұхитында орналасқан Африка континентіндегі ең батыс мемлекет. Ел Гамбия, Гвинея, Гвинея-Бисау, Мали және Мавританиямен шектеседі.
 |
|
15. Сьерра-Леоне
Сьерра-Леоне, ресми түрде Сьерра-Леоне Республикасы, Батыс Африкадағы мемлекет. Ол солтүстігінде Гвинеямен, оңтүстігінде Либериямен және батыс жағалауында Атлант мұхитымен шектеседі.
 |
|
16. Того
Того, ресми түрде Того Республикасы, Батыс Африкадағы мемлекет, батысында Ганамен, шығысында Бенинмен және солтүстігінде Буркина-Фасомен шектеседі. Оңтүстікте елдің астанасы Ломе орналасқан Гвинея шығанағына қарай қысқа жағалау жолағы бар.
 |
|
Халқы және астаналары бойынша Батыс Африка елдері
Жоғарыда атап өткеніміздей, Батыс Африкада он алты тәуелсіз мемлекет бар. Олардың ішінде халық саны бойынша ең үлкен ел Нигерия, ең кішісі Кабо-Верде. Астаналары бар Батыс Африка елдерінің толық тізімі халықтың соңғы жалпы саны бойынша сұрыпталған төмендегі кестеде көрсетілген.
| Дәреже | Ел | Халық | Жер көлемі (км²) | Капитал |
| 1 | Нигерия | 200 963 599 | 910 768 | Абуджа |
| 2 | Гана | 30 280 811 | 227 533 | Аккра |
| 3 | Кот-д’Ивуар | 25 823 071 | 318 003 | Ямусукро |
| 4 | Нигер | 22 314 743 | 1 266 700 | Ниамей |
| 5 | Буркина-Фасо | 20 870 060 | 273 602 | Уагадугу |
| 6 | Мали | 19 973 000 | 1 220 190 | Бамако |
| 7 | Сенегал | 16,209,125 | 192 530 | Дакар |
| 8 | Гвинея | 12 218 357 | 245 717 | Конакри |
| 9 | Бенин | 11 733 059 | 114 305 | Порто-Ново |
| 10 | Сьерра-Леоне | 7 901 454 | 71 620 | Фритаун |
| 11 | Бару | 7 538 000 | 54 385 | Ломе |
| 12 | Либерия | 4 475 353 | 96 320 | Монровия |
| 13 | Мавритания | 4 077 347 | 1 025 520 | Нуакшот |
| 14 | Гамбия | 2 347 706 | 10 000 | Банджул |
| 15 | Гвинея-Бисау | 1 604 528 | 28 120 | Бисау |
| 16 | Кабо-Верде | 550 483 | 4 033 | Прая |
Батыс Африка елдерінің картасы
Батыс Африканың қысқаша тарихы
Ежелгі патшалықтар мен империялар
Мәдениет пен тарихқа бай Батыс Африка көптеген ықпалды патшалықтар мен империялардың отаны болды. Аймақтағы ең ерте белгілі өркениеттердің бірі – қазіргі Нигерияда біздің эрамызға дейінгі 1000 жылдан б.з. 300 жылға дейін өркендеген Нок мәдениеті. Нок халқы өздерінің терракоталық мүсіндерімен және аймақтағы болашақ қоғамдардың негізін қалаған ерте темір өңдеу технологиясымен танымал.
Гана империясы
Гана империясы, сонымен қатар Вагаду ретінде белгілі, Батыс Африкадағы алғашқы ірі империялардың бірі болды. 6 ғасырда құрылған ол 13 ғасырға дейін дамыды. Қазіргі Мавританияның оңтүстік-шығысында және Малидің батысында орналасқан Гана империясы маңызды сауда жолдарын басқарды және өзінің байлығымен, әсіресе алтынмен танымал болды. Империяның астанасы Кумби Салех сауда мен исламдық білімнің ірі орталығы болды.
Мали империясы
Гана империясының құлдырауы 13 ғасырда Мали империясының көтерілуіне жол ашты. Сундиата Кейта негізін қалаған Мали империясы тарихтағы ең бай адамдардың бірі Манса Мұсаның (шамамен 1312-1337) тұсында шыңына жетті. Манса Мұсаның 1324 жылы Меккеге жасаған әйгілі қажылығы империяның орасан зор байлығын көрсетіп, исламның таралуына ықпал етті. Мали империясының ірі қаласы Тимбукту исламдық білім мен сауданың әйгілі орталығына айналды.
Сонхай империясы
Сонхай империясы 15 ғасырдың аяғында Мали империясының мұрагері болды. Суннит Әли мен Аския Мұхаммед сияқты билеушілердің басшылығымен Сонхай империясы Африка тарихындағы ең үлкен және ең қуатты империялардың біріне айналды. Оның астанасы Гао сауда мен мәдениеттің қайнаған орталығы болды. Сонхай империясы алтын, тұз және басқа тауарлармен айналысатын маңызды транс-сахаралық сауда жолдарын бақылап отырды. Империяның құлдырауы 16 ғасырдың аяғында Марокко шапқыншылығынан кейін басталды.
Транс-Сахаралық сауда және исламдық ықпал
Транссахаралық сауда жолдары Батыс Африка империяларының гүлденуі үшін өте маңызды болды. Бұл бағыттар Солтүстік Африка, Таяу Шығыс және Батыс Африка арасындағы тауарлар, идеялар және мәдениеттер алмасуына ықпал етті. Алтын, тұз және құлдар саудадағы негізгі тауарлардың бірі болды. Исламның енуі мен таралуы аймақтың мәдениетін, білімін және саяси құрылымдарын қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Ислам ғұламалары мен саудагерлер оқу орталықтары мен мешіттер құрып, аймақтың интеллектуалдық және діни дамуына үлес қосты.
Еуропалық барлау және құл саудасы
Батыс Африкамен еуропалық байланыс 15 ғасырда жаңа сауда жолдары мен алтын көздерін іздеген князь Генри Навигатор сияқты португал зерттеушілерімен басталды. Португалиялықтар жағалау бойында сауда бекеттерін құрды, олар көп ұзамай трансатлантикалық құл саудасының орталығына айналды. Келесі бірнеше ғасырларда миллиондаған африкалықтар Батыс Африкадан Америкаға күштеп апарылды, нәтижесінде айтарлықтай әлеуметтік және экономикалық бұзылулар болды.
Отаршылдық кезеңі
19 ғасыр Батыс Африкада еуропалық отарлаудың күшеюі болды, 1884-1885 жылдардағы Берлин конференциясында еуропалық державалар Африканы колонияларға бөлді. Франция, Ұлыбритания, Германия және Португалия Батыс Африканың әртүрлі бөліктеріне бақылау орнатты, бұл аймақтың саяси, әлеуметтік және экономикалық ландшафтында терең өзгерістерге әкелді.
Отаршылдық басқару инфрақұрылымды дамытумен қатар қанау мен қарсылықты да әкелді. Француздар қазіргі Сенегал, Мали, Буркина-Фасо және Кот-д’Ивуарды қоса алғанда, үлкен аумақтарды басқарды. Британдықтар Нигерияда, Ганада, Сьерра-Леонеде және Гамбияда колониялар құрды. Германия мен Португалия да бұл аймақтағы аумақтарға шағымданды.
Тәуелсіздік қозғалыстары
20 ғасырдың ортасы Батыс Африкада тәуелсіздік үшін қызу күрес кезеңі болды. Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы және өзін-өзі анықтауға сұраныстың артуы бүкіл континенттегі отарсыздандыру әрекеттеріне әкелді. Гана Кваме Нкруманың жетекшілігімен 1957 жылы тәуелсіздік алған Сахараның оңтүстігіндегі Африканың бірінші елі болды. Бұл жетістік аймақтағы басқа халықтарды отаршылдықтан азаттық іздеуге шабыттандырды.
1960 жылдары Батыс Африка елдерінің көпшілігі тәуелсіздік алды. Нигериядағы Ннамди Азикиве, Гвинеядағы Ахмед Секу Туре және Сенегалдағы Леопольд Седар Сенгор сияқты көшбасшылар өз елдерінің тәуелсіздік қозғалыстарында шешуші рөл атқарды. Дегенмен, тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде саяси тұрақсыздық, әскери төңкеріс, азаматтық қақтығыстар сияқты елеулі қиындықтар болды.
Тәуелсіздіктен кейінгі қиындықтар мен дамулар
Батыс Африкада тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезең прогресс пен сәтсіздіктермен сипатталды. Көптеген елдер тұрақты басқаруды орнатуда қиындықтарға тап болды, бұл авторитарлық билік кезеңдерін, экономикалық қиындықтар мен әлеуметтік толқуларға әкелді. Либерия, Сьерра-Леоне және Кот-д’Ивуар сияқты елдердегі азаматтық соғыстар олардың халқы мен экономикасына жойқын әсер етті.
Осы қиындықтарға қарамастан, Батыс Африка соңғы онжылдықтарда айтарлықтай жетістіктерге жетті. Батыс Африка мемлекеттерінің экономикалық қауымдастығы (ECOWAS) сияқты аймақтық ұйымдар экономикалық интеграцияны, бейбітшілікті және тұрақтылықты ілгерілетуде шешуші рөл атқарды. Нигерия, Гана және Сенегал сияқты елдердегі экономикалық өсім мұнай, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету сияқты секторларға байланысты болды.
Қазіргі мәселелер және болашақ перспективалар
Бүгінгі таңда Батыс Африка көптеген қиындықтар мен мүмкіндіктерге тап болады. Саяси тұрақсыздық, сыбайлас жемқорлық және экономикалық теңсіздік маңызды мәселелер болып қала береді. Бұған қоса, аймақ Сахелдегі экстремистік топтардың қауіпсіздік қатерлерімен және ауыл шаруашылығы мен өмір сүру құралдарына әсер ететін климаттық өзгерістердің әсерімен күресуде.
Дегенмен, Батыс Африканың да әлеуеті зор. Өңірдің жас және серпінді халқы кәсіпкерлікпен, технологиямен және белсенділікпен көбірек айналысуда. Басқаруды, білім беруді және инфрақұрылымды жақсарту бойынша күш-жігер тұрақты даму үшін өте маңызды. Бай мәдени мұра оның халқының төзімділігі мен жасампаздығымен біріктіріліп, Батыс Африка үшін перспективалы болашақты ұсынады.
