Азия елдерінің тізімі (алфавиттік тәртіп)

Дүние жүзіндегі ең үлкен және халқы ең көп континент ретінде Азияның ауданы 44 579 000 шаршы шақырымды құрайды, бұл жер шарының 29,4 пайызын құрайды. Шамамен 4,46 миллиард халқы бар (2020) Азия әлем халқының шамамен 60 пайызын құрайды. Саяси тұрғыдан Азия жиі 6 аймаққа бөлінеді:

  1. Солтүстік Азия
  2. Орталық Азия
  3. Шығыс Азия
  4. Оңтүстік-Шығыс Азия
  5. Оңтүстік Азия
  6. Батыс Азия

Азияда қанша мемлекет бар

2020 жылғы жағдай бойынша Азия 48 елден тұрады, оның екеуі (Түркия мен Ресей) Еуропада орналасқан. Қазақстан, Әзірбайжан, Армения және Грузияны да екі континентте орналасқан деп санауға болады.

Азияның 6 аймағы

Азиядағы ең үлкен мемлекет – Қытай, одан кейін Үндістан. Ал ең кішісі – Мальдив аралдары.

Азияның орналасу картасы

Азия елдерінің картасы

Азиядағы барлық елдердің алфавиттік тізімі

Төмендегі кестеде Азиядағы 48 тәуелсіз мемлекет алфавиттік ретпен берілген. Гонконг пен Макао Қытайдың екі ерекше қаласы. Бұрын Қытай Республикасы деп аталатын Тайвань қазір Қытайдың провинциясы ретінде кеңінен танылды.

# Жалау Ел атауы Ресми аты Тәуелсіздік күні Халық
1 Ауғанстан туы Ауғанстан Ауғанстан Ислам Республикасы 1919/8/19 38 928 357
2 Армения туы Армения Армения Республикасы 1991/9/21 2 963 254
3 Әзірбайжан туы Әзірбайжан Әзірбайжан Республикасы 1991/10/18 10,139,188
4 Бахрейн туы Бахрейн Бахрейн Корольдігі 1971/12/16 1 701 586
5 Бангладеш туы Бангладеш Бангладеш Халық Республикасы 1971/3/26 164 689 394
6 Бутан туы Бутан Бутан Корольдігі 771 619
7 Бруней туы Бруней Бруней-Даруссалам 1984/1/1 437 490
8 Бирма туы Бирма Мьянма Одағы Республикасы 1948/1/4 54 409 811
9 Камбоджа туы Камбоджа Камбоджа Корольдігі 1953/11/9 16 718 976
10 Қытай туы Қытай Қытай Халық Республикасы 1949/10/1 1 439 323 787
11 Кипр туы Кипр Кипр Республикасы 1960/10/1 1 207 370
12 Грузия туы Грузия Грузия 1991/4/9 3 989 178
13 Үндістан туы Үндістан Үндістан Республикасы 1947/8/15 1 380 004 396
14 Индонезия жалауы Индонезия Индонезия Республикасы 1945/8/17 273 523 626
15 Иран туы Иран Иран Ислам Республикасы 1979/4/1 83 992 960
16 Ирак туы Ирак Ирак Республикасы 1932/10/3 40 222 504
17 Ирак туы Израиль Израиль мемлекеті 1905/5/1 40 222 504
18 Жапония туы Жапония Жапония 126 476 472
19 Иордания туы Иордания Иордания Хашимит Корольдігі 1946/5/25 10,203,145
20 Қазақстан Туы Қазақстан Қазақстан Республикасы 1991/12/16 18 776 718
21 Кувейт туы Кувейт Кувейт мемлекеті 1961/2/25 4 270 582
22 Қырғызстан туы Қырғызстан Қырғыз Республикасы 1991/8/31 6 524 206
23 Лаос туы Лаос Лаос Халықтық Демократиялық Республикасы 1953/10/22 7 275 571
24 Ливан туы Ливан Ливан Республикасы 1943/11/22 6 825 456
25 Малайзия туы Малайзия Малайзия 1957/8/31 32 366 010
26 Мальдивтер Туы Мальдив аралдары Мальдив Республикасы 1965/7/26 540 555
27 Моңғолия туы Моңғолия Моңғолия 1911/12/29 3 278 301
28 Непал туы Непал Непал Федеративтік Демократиялық Республикасы 29 136 819
29 Солтүстік Корея туы Солтүстік корея Корея Халық Демократиялық Республикасы 1945/8/15 25 778 827
30 Оман туы Оман Оман сұлтандығы 1650/11/18 5 106 637
31 Пәкістан туы Пәкістан Пәкістан Ислам Республикасы 1947/8/14 220 892 351
32 Палестина туы Палестина 5 101 425
33 Филиппин туы Филиппин Филиппин Республикасы 1898/6/12 109 581 089
34 Катар туы Катар Катар мемлекеті 1971/12/18 2 881 064
35 Сауд Арабиясының туы Сауд Арабиясы Сауд Арабиясы Корольдігі 34 813 882
36 Сингапур туы Сингапур Сингапур Республикасы 1965/8/9 5 850 353
37 Оңтүстік Корея туы Оңтүстік Корея Корея Республикасы 1945/8/15 51,269,196
38 Шри-Ланка туы Шри-Ланка Шри-Ланка Демократиялық Социалистік Республикасы 1948/2/4 21 413 260
39 Сирия туы Сирия Сирия Араб Республикасы 1946/4/17 17 500 669
40 Тәжікстан туы Тәжікстан Тәжікстан Республикасы 1991/9/9 9 537 656
41 Тайланд туы Тайланд Таиланд Корольдігі 69 799 989
42 Шығыс Тимор туы Тимор-Лесте Шығыс Тимор Демократиялық Республикасы 2002/5/20 1 318 456
43 Түркия туы Түйетауық Түркия Республикасы 84 339 078
44 Түрікменстан туы Түрікменстан Түрікменстан 1991/10/27 6 031 211
45 Біріккен Араб Әмірліктерінің туы Біріккен Араб Әмірліктері Біріккен Араб Әмірліктері 1971/12/2 9 890 413
46 Өзбекстан туы Өзбекстан Өзбекстан Республикасы 1991/9/1 33 469 214
47 Вьетнам туы Вьетнам Вьетнам Социалистік Республикасы 1945/9/2 97 338 590
48 Йемен туы Йемен Йемен Республикасы 1967/11/30 29 825 975

Азия құрлығы туралы деректер

  • Азия жер бетіндегі шөлдердің көп бөлігін қамтиды: Арабиядан (Сауд Арабиясы), Сириядан, Тал (Пәкістан), Тар (немесе Ұлы Үнді шөлі), Лут (немесе Иран шөлі), Гоби (Моңғолия), Такламакан (Қытай), Қарақұм ( Түрікменстан), Керман (Иран), Иудея (Израиль), Негев.
  • Азияда 11 уақыт белдеуі бар.
  • Сондай-ақ азиялықтар қағазды, мылтықты, компас пен баспа машинасын ойлап тапқан.
  • Азияның негізгі сауда блоктары: Азия-Тынық мұхиты экономикалық ынтымақтастығы (APEC), Азия-Еуропа экономикалық кездесуі, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің қауымдастығы (АСЕАН), жақынырақ экономикалық және сауда қатынастары туралы келісімдер (Қытай Гонконгпен және Макаомен), Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы ( ТМД) және Оңтүстік Азия аймақтық ынтымақтастық қауымдастығы (SAARC).
  • «Азия жолбарыстары» деп аталатындар (Оңтүстік Корея, Тайвань, Сингапур және Гонконг) континенттің ең ірі экономикалық және қаржылық державалары болып табылады.
  • Азия континентінде қала халқы 40%, ауыл халқы 60% құрайды.
  • Азияда 48 тәуелсіз мемлекет бар.
  • Азия континентінің негізгі діндері: мұсылмандар (21,9%) және индуистер (21,5%).

Азияның қысқаша тарихы

Ежелгі өркениеттер

Месопотамия және Инд аңғары

Азия – әлемдегі ең көне өркениеттердің отаны. Месопотамия (қазіргі Ирак) деп аталатын аймақта шумерлер біздің дәуірімізге дейінгі 3500 жылы алғашқы күрделі қоғамдардың бірін құрды. Олар жазуды (сына жазуын) дамытып, зиггураттар сияқты монументалды сәулет тұрғызды, құқық пен басқаруда айтарлықтай жетістіктерге жетті.

Бір уақытта Үнді алқабының өркениеті (шамамен б.з.б. 2500-1900 ж.) қазіргі Пәкістан мен Үндістанның солтүстік-батысында өркендеді. Бұл өркениет Хараппа және Мохенджо-Даро сияқты жақсы реттелген қалаларымен, күрделі дренаждық жүйелерімен және кең сауда желілерімен өзінің қала құрылысымен ерекшеленеді.

Ежелгі Қытай және Шан әулеті

Ежелгі Қытай Шан әулетінің көтерілуін б.з.б. 1600 жылы көрді. Шаңдар көріпкелдік үшін пайдаланылатын көздің сүйектерінен табылған ең ерте белгілі қытай жазуы болып саналады. Олар феодалдық қоғам құрып, қола құюда елеулі жетістіктерге жетті, бұл олардың әскери және салт-дәстүрлік тәжірибелерінде шешуші рөл атқарды.

Парсы мен Үндістандағы империялардың өрлеуі

6 ғасырда Ұлы Кир құрған Парсы империясы ежелгі дүниедегі ең ірі империялардың біріне айналды. Ол шығыста Инд аңғарынан батыста Грекия шекарасына дейін созылды. Парсылар тиімді бюрократия мен Корольдік жол сияқты инфрақұрылымды дамыта отырып, әкімшілік данышпандығымен танымал.

Үндістанда Маурия империясы Чандрагупта Маурияның басшылығымен біздің эрамызға дейінгі 4 ғасырда пайда болды. Оның немересі Ашока әсіресе буддизмді қабылдауы және буддалық принциптерді Азияға таратуға күш салуымен ерекшеленеді.

Классикалық және ортағасырлық кезеңдері

Хань әулеті және Жібек жолы

Хань әулеті (б.з.д. 206 – б. з. 220 ж.) Қытай тарихындағы аумақтық кеңеюмен, экономикалық өркендеумен және мәдени өркендеумен сипатталатын алтын ғасырды белгіледі. Осы кезеңде Қытайды Орталық Азиямен, Таяу Шығыспен, Еуропамен байланыстыратын Жібек жолы құрылды. Бұл желі тауарлармен, идеялармен және технологиялармен алмасуды жеңілдетті.

Гупта империясы және Үндістанның алтын ғасыры

Үндістандағы Гупта империясы (шамамен 320-550 жж.) Үндістанның алтын ғасыры деп аталады. Бұл өнер, әдебиет, жаратылыстану және математика салаларындағы елеулі жетістіктердің уақыты болды. Осы кезеңде нөл тұжырымдамасы, астрономиядағы жетістіктер және Калидаса шығармалары сияқты классикалық санскрит әдебиеті дамыды.

Исламның көтерілуі және халифаттар

7 ғасырда Араб түбегінде ислам діні пайда болды. Ислам халифаттарының, әсіресе Омейядтар мен Аббасидтер халифаттарының кейінгі кеңеюі Азияның кең аймақтарын мұсылмандардың билігіне алды. Аббасид халифаты (750-1258 жж.) ғылымның, медицинаның, математиканың және философияның гүлденуін көрді, Бағдат білім мен мәдениет орталығына айналды.

Моңғол империясы және одан тыс жерлер

Моңғол жаулап алулары

13 ғасырда Шыңғыс хан тұсындағы Моңғол империясы тарихтағы ең үлкен іргелес империя болды. Моңғолдар Қытайдан Еуропаға дейінгі Азияның көп бөлігін біріктіріп, бұрын-соңды болмаған мәдени және экономикалық алмасуларға жағдай жасады. Pax Mongolica Жібек жолы бойымен саудагерлер, саяхатшылар мен миссионерлердің қауіпсіз өтуін қамтамасыз етті.

Мин әулеті және теңіздегі барлау

Юань әулеті (моңғолдар құрған) құлағаннан кейін Қытайда билік басына Мин әулеті (1368-1644) келді. Мин дәуірі күшті орталықтандырылған бақылаумен, экономикалық өркендеумен және теңізді барлаумен ерекшеленді. Адмирал Чжэн Хэ 1405-1433 жылдар аралығында Африканың шығыс жағалауына дейін жеткен жеті ірі экспедицияны басқарды.

Үндістандағы Моғол империясы

16 ғасырдың басында Үндістанда Темір мен Шыңғыс ханның ұрпағы Бабыр Моғол империясын құрды. Моғолдар кезеңі (1526-1857) өзінің мәдени және сәулет жетістіктерімен, соның ішінде Тәж-Махал құрылысымен танымал. Моғолдар ғасырлар бойы аймаққа әсер еткен әкімшілік реформалар мен орталықтандырылған үкіметті енгізді.

Отаршылдық және қазіргі дәуір

Еуропалық отаршылдық

XVI ғасырдан бастап еуропалық державалар Азияда колониялар құра бастады. Португалдар, голландтар, ағылшындар, француздар және испандар сауда жолдары мен аумақтарын бақылау үшін жарысты. Британдық Ост-Үндістан компаниясы 1858 жылы Британдық Радждың құрылуына әкеліп соқтырған Үндістанды отарлауда маңызды рөл атқарды. Оңтүстік-Шығыс Азияда голландиялық, француздық және британдық отарлау болды, бұл аймақтың саяси және экономикалық ландшафтына айтарлықтай әсер етті.

Жапонияның Мэйдзи қалпына келтіруі

19 ғасырдың аяғында Жапонияда Мэйдзи қалпына келтіру (1868-1912) болды, бұл қарқынды модернизация және индустрияландыру кезеңі. Жапония феодалдық қоғамнан ірі әлемдік державаға айналды, өзінің мәдени ерекшелігін сақтай отырып, батыстық технологиялар мен әкімшілік тәжірибені қабылдады. Бұл трансформация Жапонияға Азиядағы маңызды империялық держава ретінде шығуға мүмкіндік берді.

Тәуелсіздік қозғалыстары

20 ғасыр бүкіл Азияда тәуелсіздік қозғалысының толқыны болды. Үндістан 1947 жылы Махатма Ганди мен Джавахарлал Неру сияқты қайраткерлердің басшылығымен британдық биліктің тәуелсіздігін алды. Отарсыздандыру процесі бүкіл Азияда жалғасып, Индонезия, Вьетнам, Малайзия және Филиппин сияқты елдер еуропалық отаршыл державалардан тәуелсіздікке қол жеткізді.

Қазіргі Азия

Экономикалық өсу және қиындықтар

20 ғасырдың екінші жартысы мен 21 ғасырда Азияның көптеген елдері айтарлықтай экономикалық өсу мен дамуды бастан өткерді. Жапония, Оңтүстік Корея, Тайвань, Гонконг және Сингапур өздерінің жылдам индустрияландыруы мен экономикалық жетістіктерінің арқасында «Азия жолбарыстары» деп аталды. Қытайдың 1970-ші жылдардың соңынан бастап жүргізген экономикалық реформалары оны жаһандық экономикалық қуат орталығына айналдырды.

Дегенмен, Азия саяси қақтығыстарды, әлеуметтік теңсіздіктерді және экологиялық мәселелерді қоса алғанда, айтарлықтай қиындықтарға тап болады. Аймақта инфрақұрылым, басқару және тұрақтылық тұрғысынан бірегей қиындықтар тудыратын әлемдегі ең ірі және ең тығыз қоныстанған қалалардың үйі болып табылады.

Аймақтық ынтымақтастық

Аймақтық ынтымақтастыққа күш салу Оңтүстік-Шығыс Азия елдері қауымдастығы (АСЕАН), Оңтүстік Азия аймақтық ынтымақтастық қауымдастығы (SAARC) және Азия-Тынық мұхиты экономикалық ынтымақтастығы (APEC) сияқты ұйымдар арқылы жүргізілді. Бұл ұйымдар мүше елдер арасындағы экономикалық интеграцияны, саяси тұрақтылықты және мәдени алмасуды дамытуға бағытталған.

You may also like...