Orta Asya’daki ülkeler
Orta Asya, adından da anlaşılacağı üzere Asya kıtasının merkezinde, Hazar Denizi, Çin, İran’ın kuzeyi ve Sibirya’nın güneyi arasında yer almaktadır. Bölge, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve diğerleri gibi ülkelerin alanını kapsamaktadır.
Orta Asya’da Kaç Ülke Var?
Asya’nın bir bölgesi olan Orta Asya, 5 bağımsız ülkeden (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) oluşmaktadır. Nüfusa göre Orta Asya Ülkelerinin tam listesi için aşağıya bakın.
1. Kazakistan
Kazakistan, resmi adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, Orta Asya’da küçük bir kısmı Doğu Avrupa’da bulunan bir ülkedir. Güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin ve kuzeyde Rusya ile komşudur.
 |
|
2. Kırgızistan
Kırgızistan, resmi adıyla Kırgızistan Cumhuriyeti, Orta Asya’da bir ülkedir. Kıyı ve dağlık ülke Kazakistan, Çin, Tacikistan ve Özbekistan ile sınır komşusudur. Başkent Bişkek’tir.
 |
|
3. Tacikistan
Tacikistan, resmi adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, Orta Asya’da Afganistan, Çin, Kırgızistan ve Özbekistan ile komşu olan bir devlettir.
 |
|
4. Türkmenistan
Türkmenistan güneybatı Orta Asya’da bir cumhuriyettir. Doğuda Hazar Denizi’nden Afganistan’a kadar uzanır ve güneyde İran, kuzeyde Kazakistan ve Özbekistan ile komşudur.
 |
|
5. Özbekistan
Özbekistan, resmi adıyla Özbekistan Cumhuriyeti, Orta Asya’da Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Afganistan’a sınırı olan bir kıyı devletidir.
 |
|
Orta Asya’daki Ülkeler ve Başkentleri Listesi
Yukarıda belirtildiği gibi Orta Asya’da beş bağımsız ülke bulunmaktadır. Bunlar arasında nüfus bakımından en büyük ülke Özbekistan, en küçük ülke ise Türkmenistan’dır. Orta Asya ülkelerinin başkentleriyle birlikte tam listesi , en son toplam nüfusa ve bölgeye göre sıralanmış olarak aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
| Rütbe | Ülke adı | Nüfus | Arsa Alanı (km²) | Başkent |
| 1 | Özbekistan | 33.562.133 | 425.400 | Taşkent |
| 2 | Kazakistan | 18.497.064 | 2.699.700 | Astana |
| 3 | Tacikistan | 8.931.000 | 141.510 | Duşanbe |
| 4 | Kırgızistan | 6.389.500 | 191.801 | Bişkek |
| 5 | Türkmenistan | 5.942.089 | 469.930 | Aşkabat |
Orta Asya Ülkeleri Haritası
Orta Asya’nın Kısa Tarihi
Erken Tarih ve Eski Uygarlıklar
Çoğu zaman “Avrasya’nın kalbi” olarak anılan Orta Asya, binlerce yıldır medeniyetlerin kavşak noktası olmuştur. Tarihi, halkların hareketleri, ticaret yolları ve kültürel alışverişlerle derinden iç içe geçmiştir.
1. İlk Uygarlıklar:
Orta Asya, günümüz Türkmenistan ve Özbekistan’ındaki Amu Darya Nehri boyunca uzanan Amu Derya Nehri boyunca uzanan Amuderya Medeniyeti (aynı zamanda Baktria-Margiana Arkeolojik Kompleksi olarak da bilinir) dahil olmak üzere birçok eski medeniyetin yükselişine tanık oldu. Tarım, metal işçiliği ve ticaretle uğraşan bu toplumlar, arkalarında Gonur Tepe ve Tillya Tepe gibi etkileyici arkeolojik alanlar bıraktı.
2. Göçebe İmparatorluklar:
MÖ 800’lerden itibaren İskitler, Sarmatyalılar ve Xiongnu gibi göçebe kabileler Orta Asya’nın geniş bozkırlarında dolaşıyordu. Yetenekli atlılar ve okçulardı ve sıklıkla güney ve doğudaki yerleşik uygarlıklarla çatışıyordu. Özellikle Xiongnu, Çin Han Hanedanlığı’na önemli bir meydan okuma oluşturdu.
İslami Fetihler ve İpek Yolu Refahı
1. İslam Fetihleri:
MS 7. ve 8. yüzyıllarda İslam, Arap fetihleri yoluyla Orta Asya’ya yayıldı. Semerkant, Buhara ve Hiva gibi şehirlerin ticaret, bilim ve İslam kültürü merkezleri olarak gelişmesiyle bölge İslam dünyasının ayrılmaz bir parçası haline geldi. Merkezi günümüz Özbekistan ve Tacikistan’ında bulunan Samanid İmparatorluğu, bölgenin İslamlaşmasında çok önemli bir rol oynadı.
2. İpek Yolu:
Orta Asya’nın Doğu Asya, Güney Asya, Orta Doğu ve Avrupa’yı birbirine bağlayan ticaret yollarının kavşağında yer alan konumu, İpek Yolu’nun en parlak döneminde refaha kavuşmasına yol açtı. İpek, baharat, değerli metaller ve diğer malları taşıyan kervanlar bölgeyi geçerek kültürel alışverişi ve ekonomik büyümeyi teşvik etti.
Moğol İmparatorluğu ve Timurlu Rönesansı
1. Moğol Fetihleri:
13. yüzyılda Cengiz Han ve haleflerinin önderliğindeki Moğol İmparatorluğu, Orta Asya’yı kasıp kavurarak bölgenin büyük bir kısmını kendi yönetimi altına aldı. Devasa imparatorluk, Doğu ile Batı arasındaki ticareti ve iletişimi kolaylaştırdı ama aynı zamanda yıkım ve karışıklığa da yol açtı.
2. Timurlu Rönesansı:
Moğol fetihlerinin ardından Orta Asya, Türk-Moğol fatihi Timur’un (Timurlenk) kurduğu Timur İmparatorluğu döneminde kültürel ve sanatsal bir rönesans yaşadı. Semerkand ve Herat gibi şehirler İslam mimarisi, edebiyatı ve biliminin ünlü merkezleri haline geldi.
Sömürgecilik, Sovyet Yönetimi ve Bağımsızlık
1. Sömürge Etkisi:
19. yüzyılda Orta Asya, topraklarını genişletmeye ve kazançlı ticaret yollarına ve doğal kaynaklara erişimi güvence altına almaya çalışan Rus İmparatorluğu’nun etkisi altına girdi. Bölge, Hive, Buhara ve Kokand Hanlıkları da dahil olmak üzere çeşitli idari birimlere bölünmüştü.
2. Sovyet Kuralı:
1917 Rus Devrimi’nin ardından Orta Asya, kurucu cumhuriyetler olarak Sovyetler Birliği’ne dahil edildi; hızlı sanayileşme, tarımın kolektifleştirilmesi ve dini ve kültürel uygulamaların bastırılması yaşandı. Kent merkezleri büyüdü, eğitim ve sağlık sistemleri modernleştirildi, ancak siyasi muhalefet acımasızca bastırıldı.
3. Bağımsızlık:
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Orta Asya cumhuriyetleri (Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan) bağımsızlıklarını kazandılar. Ulus inşası, pazar ekonomilerine geçiş ve Rusya, Çin ve diğer bölgesel güçler arasındaki jeopolitik rekabetin ortasında kimliklerini küresel sahnede savunmanın zorluklarıyla karşı karşıya kaldılar.
Çağdaş Zorluklar ve Fırsatlar
1. Siyasi İstikrar:
Orta Asya, demokratik yönetime ve sosyal istikrara meydan okuyan siyasi otoriterlik, yolsuzluk ve etnik gerilim sorunlarıyla boğuşmaya devam ediyor.
2. Ekonomik Kalkınma:
Petrol, gaz ve mineraller gibi bol miktarda doğal kaynaklara sahip olan Orta Asya, ekonomilerini çeşitlendirme, madencilik endüstrilerine bağımlılığı azaltma ve kapsayıcı büyüme ve kalkınmayı teşvik etme göreviyle karşı karşıyadır.
3. Jeopolitik Dinamikler:
Bölgenin stratejik konumu, onu Rusya, Çin ve ABD gibi büyük güçlerin yanı sıra İran ve Türkiye gibi bölgesel aktörler arasındaki rekabetin odak noktası haline getirdi. Egemenlik ve istikrarı korurken bu çatışan çıkarları dengelemek, Orta Asya devletleri için temel bir zorluktur.
